De captatione beneuolentiae

Lippus Brandolinus

    Hos dies aestiuos legi F. Aurelii Brandolini Augustiniani cognomento Lippi, regii consiliarii, theologi, philosophi, historici, poetae oratoris praeclarissimi anno 1497 obeuntis, quaedam uerba de oratoribus, quae Nemo sua in pagina scripsit, studium non solum meum sed etiam aliorum mouentia. Quamobrem aliquid sub eius commentatione exarare uolui, sed non potui, quia nescio cur Nemo sapiens et disertissimus lectoribus suis fidelibus nunc non sinat annotatiunculas relinquere.

    Lippi illa uerba pertinent ad epistulam Domino Oliuerio Carafae Neapolitano dicatam, quam sequitur panegirica 'Oratio pro Sancto Thoma Aquinate Romae in templo Sanctae Mariae Mineruae ad cardinales et populum habita' die VII mensis Martii inter annos 1483 et 1490. Si epistulam et orationem euoluere uelitis totam, uobis licet hac in commentatione (pp. 81-86), cui index est "I panegirici in onore di s. Tommaso d’Aquino alla Minerva nel XV secolo" a Luciano Cinelli anno 1999 scripta.

       Aurelius Brandolinus, qui etiam inter alia opera De ratione scribendi libros tres exarauit, bene didicerat quomodo in exordio siue artificioso principio epistularum lectores dociles et attentos et beneuolentes habere, maxime "si a nobis omnem arrogantiae, superbiae, ambitionis, cupiditatis suspicionem remouebimus, si quid de nostra uita aut doctrina sine arrogantia proferemus".

   Cuius operis in praefatione ad Franciscum Picolomineum Cardinalem Senensem Lippus Brandolinus uerba quoque dixit de Oratore atque maxime de Scriptore:

       Itaque quum cogitarem si quod esset, in quo ego mea opera et industria nostris hominibus prodesse possem uideremque permulta de ratione dicendi tum a ueteribus, tum a nostris conscripta uolumina, de scribendi ratione ab illis nihil traditum esse, digna mihi uisa res est et nostris hominibus necessaria, de qua aliquid conscriberetur, praesertim quum hoc tempore quicquid est eloquentiae, id in scribendo tantum exerceatur, dicendi exercitatio pene tota defecerit. 

        Nam accusandi et defendendi ratio, ad quam omnes eloquentiae uires, omnis dicendi facultas a ueteribus comparabatur, mutata fori iudiciorumque consuetudine, sublata penitus atque extincta est. Sententia in senatu apud ceteras ciuitates patria et communi lingua, hic in nostro colloquio et breuiter et minus Latine dicuntur ita, ut in illis dicendi facultas locum non habeat. Conciones quoque patria fere oratione pronunciantur, paucae admodum aut Sanctorum aut Defunctorum laudationes Latina lingua habentur atque hae quoque ab illa ueteri oratoria in nouam quandam et barbaram consuetudinem ab his, quos Fratres appellamus, commutata sunt. 

           Sola iam nobis scribendi ratio relicta est, in qua uersari possit eloquentia. Atque hanc quidem praeceptionem ueteribus eam existimo fuisse caussam primam litteris non tradendi, quod partim cum dicendi ratione coniunctam esse arbitrarentur, partim sciri haec ab omnibus tamquam uilia et uulgata conspicerent. Nobis, qui neque in dicendo exercemur neque haec scire alibi possumus, necessario tradenda esse censui. His igitur de caussis scripsi superiori anno de scribendi ratione libros tres in quibus et ea quae erant de arte dicendi a ueteribus tradita, qua quidem usui nobis esse possent, breuiter atque dilucide sum complexus et quae ab illis praetermissa fuerant, quantum potui, longa obseruatione collegi. 

     Nam et quae ab illis de sex partibus orationis, de caussarum generibus, de dispositione, de elocutione praecepta fuerant, quantum ad hanc institutionem conferre uisa sunt, non omisi et quo pacto ad оmnem singillatim materiam accommodari possit inuentio (quae res adhuc intacta fuerat) diligenter copioseque tractaui atque ut eius rei certa praeceptio tradi posset, epistolam, quoniam eo maxime scribendi genere utimur, quasi formulam quandam, in qua Scriptor uersetur, accepi ad eamque scribendam оmnem praceptionem nostram accommodaui.