De garrientibus Viuesianis

     Dies aestiui occasionem praebent optimam ad legendum sine maximi momenti curis caput circumsedentibus. Quamobrem ex bibliotheca Gaditana libros mutuata sum nonnullos, inter quos Colloquia selegi Ludouici Viuis Valentini, quorum  heri euoluere coepi unum lepidissimum. Ecce initium: 

GARRIENTES


NVGO 
GRACCVLVS 
TVRDVS 
BAMBALIO 
OBSERVATOR

NVG. Assideamus in hac trabe: tu, Graccule, e conspectu in saxo illo, modo ne impedimento sis, quominus cernamus praetereuntes, apricemus nos ad hunc parietem egregie Soli ostentum. Quam grandis truncus, et cui usui? 

TVRD. Vt nos hic sedeamus.
NVG. Oportet fuisse procerissimam et latam arborem, unde est sumptus.
TVRD. Quales sunt in India.
GRAC. Qui scis? fuisti tu in India cum Hispanis?

TVRD. Quasi scire aliquid de regione quapiam non possis, nisi in ea fueris, sed dabo tibi auctorem meum. Plinius scribit, "in India arbores crescere ad eam altitudinem, quae non possit iaculo superari". "Et gens illa quidem sumptis non tarda pharetris", ut ait Vergilius.

NVG. Scribit etiam Plinius, "turmam equitum condi sub ramis".

TVRD. Nemo id miretur, qui scirpos illius regionis consideret, quibus infirmi fulciunt gradum, diuites dumtaxat. [...]

    Initium hoc maximum estudium excitauit meum uariis causis, primum quod, quamuis homines essent qui colloquerentur, animo potius finxi bestias esse easque aues in ramis consessas; deinde quod personae istae (uel auiculae) dicuntur garrulae, sed potius eruditae atque humanissimae ante oculos lectorum prima ex fronte apparent, cum auctores antiquos Romanos tales memorarent, quales Vergilius et Plinius Maior; postremo quod loci Pliniani citati non tam inuentu faciles sunt quam ille Vergilianus, utpote qui uidelicet aliqua ex parte mutati laudentur.

     Etenim Vergilii locus a Ludouico Viue ex Georgicorum libro secundo v. 125  sumptus est isque nihil mutatus, ut uersus oportet numerosos:

• VERGILIVS: Et gens illa quidem sumptis non tarda pharetris. 
        VIVES:  Et gens illa quidem sumptis non tarda pharetris, ut ait Vergilius.

Sicut etiam alia in parte colloquii eiusdem:

• VERGILIVS: nouimus et qui te transuersa tuentibus hircis
         VIVES:  quid est apud Vergilium: transuersa tuentibus hircis.

       Locos autem Plinianos a Nugone et Turdo laudatos Ludouicus excerpsit ex libro septimo Naturalis Historiae, cap. 2 aliquatenus mutatos, nam in illa clarissima quasi encyclopaedia Romana legimus uerba haec:

Praecipue India Aethiopumque tractus miraculis scatent. maxima in India gignuntur animalia. indicio sunt canes grandiores ceteris. arbores quidem tantae proceritatis traduntur, ut sagittis superiaci nequeant—e facit ubertas soli, temperies caeli, aquarum abundantia, si libeat credere, ut sub una fico turmae condantur equitum—, harundines uero tantae proceritatis, ut singula internodia alueo nauigabili ternos interdum homines ferant.

     Etenim Ludouicus Viues per ora garrientum dicit "Plinium scripsisse" aliquid quod ille ipse alio modo posteris tradidit. Conferamus ergo hos locos scriptos:

• PLINIVS: in India... arbores... tantae proceritatis traduntur, ut sagittis superiaci nequeant.            VIVES: in India arbores crescere ad eam altitudinem, quae non possit iaculo superari.

• PLINIVS: sub una fico turmae condantur equitum.      
     VIVES: turmam equitum condi sub ramis.  

     Naturalis Historiae non exstant codices neque editiones has lectiones Viuesianas continentes (excepto uerbo temporali "superari", quod in codicibus nonnullis Plinianis traditum est una cum illo "superiaci"), unde concludendum est Ludouicum sententias illas Plinianas aut e memoria petiuisse (quod permirum esset!) indeque aliquatenus errauisse, cum eas laudaret, aut consulte eas mutauisse, ut uocabula aptaret ad colloquium aliqua causa mihi ignota.

    Sed alios locos scriptos memoratos perscrutemus et uideamus quomodo Ludouicus cum Cicerone egerit. Qui quidem mox scripsit id quod "apud Ciceronem in Tusculanis quaestionibus" est:

• CICERO: erat surdaster M. Crassus, sed aliud molestius, quod male audiebat,
   VIVES: Surdaster erat M. Crassus, sed illud pejus, quod male audiebat.

      Pro "aliud" quidem Viues "illud" legit, quod pronomen inuenitur in quibusdam manuscriptis, unde tantummodo uocabulum q.e. "molestius" mutatum esse uidetur pro eo q.e. "peius" necnon quidam ordo uerborum.

         Bis amplius Plinius a Ludouico Viues hoc in colloquio laudatus est, saltem eius nomine proprio (unde scriptor Romanus antiquus hic euadit memoratissimus omnium): semel de partu mulierum et de numero liberorum genitorum maximo, quem fama est feminas parire posse:

• VIVES: Grac. Quid mirum? Mulier quaedam in uia Salaria ad Leonem galeatum peperit nudius sextus ter geminos. Nug. Plinius dicit ad septimum posse procedi.

      Plinius Maior quidem de gignendis liberis uno partu usque ad numerum septimum procedi posse dicit, sed alio modo admodum diuerso et Trogum sequens [7, 33]:

• PLINIVS: et in Aegypto septenos uno utero simul gigni auctor est Trogus.

      Vltimum exemplum de auiculis agitur, unde ad uerba initialia redimus, nam mentio fit cuiusdam lusciniolae in ramo sedentis:

• VIVES: Plinius scribit, eam [sc. lusciniam] praesentibus hominibus diutius et accuratius cantare.

        Nihil autem simillimum neque aliqua ex parte simile inuenimus in Historia Naturali nisi hoc [10, 81]:

• PLINIVS: Lusciniis diebus ac noctibus continuis XV garrulus sine intermissu cantus densante se frondium germine, non in novissim<is> digna miratu ave.

aut hoc [10, 84]:

• PLINIVS: Visum iam saepe iussas [sc. luscinias] canere coepisse et cum symphonia alternasse.

     Leges ergo orationis solutae, ut apparet, minus strictae (ut ita dicam) sunt quam illae uersuum uel artis poeticae sacrae, si locos scriptos memorare et laudare nonnumquam uolumus, quibus legibus tacitis Vergilius integer intactusque manere uidetur coram Plinio turbide inquinato, Cicerone autem medium locum idque fere diligentissime obseruatum tenente. Saltem hoc in colloquio Viuesiano, quod hodie tecum, candide lector, compartiri uolui, quia hoc in loco pacifico Europae meridionalis, ubi habito, uentus saeuit in nos obstans quominus ad litus adire possim.